Brein is baas

Toen ik mijn eigen dementerende moeder in het verpleeghuis geestelijk zo hard achteruit zag gaan, dacht ik vaak: ‘het brein bepaalt’.  En ook als je de mens een ziel wilt toedichten, dan moet dat zielenleven wel in het brein zitten.  Want als het brein verpietert, dan is er geen ziel meer te bekennen.

Dat het brein, in eigenlijk alles, de mens aanstuurt, is genoegzaam bekend.  Maar dat het brein ook een eigen wil heeft, dat beseffen mensen niet.  Dit feit moet ik dikwijls uitleggen aan patiënten die lijden aan een depressie. In bijna alle gevallen is er sprake van langdurige overbelasting of overprikkeling van het brein tot het moment dat het brein zelf ingrijpt en zegt: ‘genoeg is genoeg’.  Op dat moment grijpt het brein alle macht en schakelt de ‘normale’ wilskracht van de mens gewoon uit.  Vandaar dat depressieve mensen ook zo vaak zeggen: ‘ik wil wel van alles, maar ik kan het gewoon niet’.   Die ingreep van het brein is zo rigoureus dat allerlei lichaamsfuncties worden verlamd of, op zijn minst, vertraagd.  Zo zal de depressieve patiënt kunnen ervaren dat zijn geheugen hem in de steek laat; en een dergelijke klacht heet dan in psychiatrische taal: functioneel.  Het brein bepaalt namelijk dat zo weinig mogelijk informatie wordt opgeslagen om zo de overprikkeling te voorkomen.   Het klinkt misschien raar, maar het is dus de bedoeling dat de depressieve patiënt vergeetachtig wordt om op die manier voor langere tijd geestelijk tot rust te komen.  Nu zijn er van die eigenwijze depressieve patiënten die dan toch met een vriend of vriendin naar een evenement gaan en dan dagen daarna, volledig uitgeput, moeten bijkomen.  Ook dan grijpt het brein in en zegt in feite tegen de persoon (met dat brein); ‘als je niet aardig tegen mij bent, dan ben ik ook niet aardig tegen jou’.  Ja, ik weet het:  ook dat klinkt vreemd.  Ik bedoel, dat het brein eist om zachtaardig behandeld te worden.  Maar ook dit is misschien toch weer niet zo vreemd als je bedenkt dat alles in lichaam en geest op een waardige manier gebruikt dient te worden.  En niet misbruikt.  Neem alleen al de overdosis aan lawaai van veel te harde popconcerten: menigeen zal het moeten bekopen met gehoorbeschadiging met alle nare gevolgen vandien.   Overigens, depressieve patiënten melden ook vaak hoe weinig energie zij hebben; zo weinig dat zelfs een gang naar de WC al een helse opgave is.  Ook dat feit is iets wat het brein zelf heeft bedacht: net zo lang de patiënt onthouden van energie om hem te beschermen tegen (geestelijke) oververhitting.   

Vaak wordt beweerd dat angsten er zijn om overwonnen te worden.  En wie dat lukt, schud ik de hand.  Maar ook dan geeft het brein een boodschap die serieus genomen moet worden: dat het allemaal wel eens een brug te ver zou kunnen zijn.