De lat leggen
In een reclamespotje van het Nederlands Commercieel Opleidingsinstituut (NCOI) wordt heel suggestief de vraag gesteld: ‘hoe hoog leg jij de lat?’, met als bedoeling om vooral de lat heel hoog te leggen, om op die manier jezelf tot grote(re) prestaties uit te dagen. Tenenkrommend.
Immers, hoge eisen aan jezelf stellen en geen genoegen nemen met minder kan onherroepelijk leiden tot geestelijke uitputting met een slepende depressie als gevolg. Overigens, het woord ‘uitdaging’ is ook al zo tenenkrommend woord vooral als het wordt gebruikt in de context van een handicap. Tja, een blind persoon is niet blind, maar visueel uitgedaagd. Je moet er maar opkomen. Nu zou je ook kunnen zeggen dat een opleiding of welk leerproces dan ook, toch zeker eisen stelt; en dat zoiets met recht een uitdaging genoemd mag worden. Inderdaad, niets tegen in te brengen. Maar de (jonge) mensen die ik op het spreekuur krijg gaan doorgaans nogal gebukt onder alle eisen die aan hen worden gesteld, boven op de eisen die zij al aan zichzelf stellen. En dan kan iedereen op zijn vingers natellen dat enorme teleurstellingen op de loer liggen. Om die reden pleit ik er juist voor om de lat heel laag te leggen, of zoals een patiënte van mij laatste verwoordde: ‘ik vind mijzelf een sufkop en als ik dan toch een examen haal of een heerlijk gerecht op tafel zet, dan denk ik: ‘voor een rasechte sufkop heb ik het best wel goed gedaan’. Dit brengt mij op het psychologisch begrip: zelfbeeld. Nu wordt ook vaak beweerd dat het goed zou zijn om een ‘positief zelfbeeld te hebben’ al was het alleen maar om met zelfvertrouwen de wereld in te stappen. Maar goed beschouwd is er helemaal niets mis met een laag zelfbeeld of een ander soort zelfbeeld die bedenkelijk van aard is. Want wie geen hoge pet van zichzelf heeft, doet wellicht recht aan de werkelijkheid omdat de persoon in kwestie er in zijn leven niet zoveel van bakt. Ik bedoel, ook krakkemikkige mensen bestaan en verdienen een compliment voor hun eerlijke inschatting van zichzelf. Wat ik probeer uit te leggen is dat niet iedereen ‘het beste uit zichzelf’ hoeft te halen, als ware dat de enige manier van leven. In het verlengde hiervan bestaat nog een tenenkrommende uitdrukking die tegenwoordig rondzingt, namelijk: ‘wees de beste versie van jezelf’. Klinkt heel mooi, maar heeft ook een heel dwingend karakter; en suggereert dat je een kast vol versies van jezelf hebt en dat je alleen het juiste laatje zou moeten opentrekken. Het is allemaal psychobabbel van het ergste soort.
Wie wil leren hoogspringen, kan beter beginnen met de lat heel laag te leggen. Die lage lat waar je dan overheen springt geeft meteen een hoera-gevoel, waarna je wellicht met hele kleine beetjes diezelfde lat steeds iets hoger kan leggen. Maar het hoeft ook niet.