Jezelf zijn
Iedereen wil zichzelf zijn. En dat kan in een handomdraai. Want als het goed is, ben je het al. Ik bedoel, iemand anders kun je niet zijn, ook al zou je dat misschien soms willen. Dus, jezelf-zijn is ten alle tijden een zijnstoestand die al aanwezig is. En dat is een opluchting: tenminste één ding waar je geen enkele moeite voor hoeft te doen.
Desondanks zijn er legio mensen die het verlangen uiten om zichzelf te worden. Maar als je het al bent, hoe kun je er dan naar verlangen? Dat is de grote vraag die ik vandaag hier stel. Welnu, dit verlangen wordt doorgaans geuit wanneer mensen, onder bepaalde omstandigheden, het gevoel hebben niet-zichzelf te zijn. Zo kan een jongeman heel verlegen worden wanneer hij een aantrekkelijke jonge vrouw ontmoet; en van pure onzekerheid niet meer uit zijn woorden komen. In gesprek met een vriend zegt hij: ‘ik was echt in haar geïnteresseerd, maar van de opwinding was ik totaal mezelf niet’. Begrijpelijk uitgelegd, maar tegelijkertijd een manier van zeggen die laat zien hoe iemand een wezenlijke eigenschap van zichzelf ontkent, namelijk zijn verlegenheid. En daarmee heb ik meteen de kern van het probleem te pakken: mensen bedoelen doorgaans dat ze niet zichzelf-zijn als zij een minder aantrekkelijk kant van zichzelf laten zien. Zo had ik onlangs een vrouw op mijn spreekuur die in haar uitlopende relaties met mannen, de neiging vertoont om zich (extreem) aan te passen. Aanvankelijk gaan die relaties aardig goed totdat de betreffende man geen uitdaging meer voelt en de relatie beëindigt. Deze vrouw zegt tegen mij: ‘ik kom voor therapie om eindelijk echt mijzelf te zijn’. Het is een uitspraak die probeert af te rekenen met haar eigenschap om zich aan de ander aan te passen. Ik zeg dat ik haar moet teleurstellen omdat haar wens om zichzelf te zijn allang in vervulling is gegaan. Wel moedig ik haar aan om in een volgende relatie haar kameleon-gedrag meteen ter sprake te brengen; en te vragen aan de desbetreffende man of hij daar problemen mee zou hebben. Zo ja, dan hoeft zij niet eens aan de relatie te beginnen. En zo nee, dan is de kans vele malen groter dat de relatie enig kans van slagen heeft. Evenzeer zeggen mensen niet-zichzelf te zijn als zij angstig, jaloers, bozig, gespannen, dronken, schuw, emotioneel, down, gekrenkt, verdrietig, druk, opgefokt of twijfelzuchtig zijn. Allemaal zogeheten negatieve emoties die evengoed aan de oppervlakte kunnen komen; en een integraal onderdeel vormen van hoe iemand ook kan zijn. En wie dit ontkent, doet zichzelf tekort.
Dikwijls hoor je mensen zeggen: ‘hij is dan wel een bekende Nederlander geworden, maar hij is toch zichzelf gebleven’. Daarmee wordt alleen bedoeld dat hij geen arrogantie vertoont. Zou hij wel arrogant zijn geworden, dan was hij nog steeds zichzelf maar dan met één extra negatieve eigenschap erbij.