Het is een modewoord, maar daarom niet minder onbelangrijk. Ik heb het over ‘stress’; en de enorme lichamelijke en geestelijke schade die het kan veroorzaken, zoals het verzwakken van het immuunsysteem en het veroorzaken van vermoeidheid en, op termijn, slepende depressies.

Voor een gesprek is elf minuten natuurlijk niet echt lang. Maar dat maakt het juist zo krachtig. Ik heb het over een kortstondige ontmoeting met een wildvreemd persoon die je ergens op een willekeurige plek spontaan aanspreekt. Eenmaal daags en er gaat een wereld voor je open.

Het verschil is groot. Zeker als het gaat om liefdesrelaties. Zo kun je iemand wel leuk vinden, maar niet meer dan dat. Ook kun je wel van iemand houden zonder dat je die persoon nou echt leuk vindt. In het Engels zijn daar de passende woorden voor: ‘love’ en ‘like’.

Vrijwel iedereen maakt het een keer mee: dat je ineens volledig wordt genegeerd door iemand waarmee je eigenlijk goed contact had. Tenminste, dat dacht je. Want iets moet zijn voorgevallen waardoor de ander jou niet meer de moeite waard vindt. De moderne term van dit fenomeen is ‘ghosting’, een zeer effectieve manier om een relatie te beëindigen, maar niet zonder de nodige gevolgen.

Er zijn twee soorten mensen: leiders en volgers. Heel zwart-wit gesteld natuurlijk. En beide type mensen zijn nodig om iets gedaan te krijgen: de leiders met visie en ambitie, de volgers met ijver en toewijding. Maar in dit tijdsgewricht komen de volgers in opstand; en worden de leiders met vervroegd pensioen gestuurd.

Het is even wennen, maar het bestaat: de klimaatpsycholoog. Deze hulpverlener zet zich in voor mensen die klimaatstress ervaren om vervolgens die zorgen en angsten om te zetten in constructieve acties ten behoeve van de vergroening. En het zijn vooral vrouwen die het voortouw nemen. Naar het schijnt.

Komt de man klaar, dan is het seksuele feestje meteen afgelopen. Komt de vrouw klaar, dan is het feestje nog maar net begonnen. Want de vrouw heeft het vermogen om meerdere orgasmes te krijgen. Misschien, zo op het eerste gezicht, niet echt opwindend nieuws. Maar, als psycholoog, zie ik er toch wel meer betekenis in.

Toen ik mijn eigen dementerende moeder in het verpleeghuis geestelijk zo hard achteruit zag gaan, dacht ik vaak: ‘het brein bepaalt’. En ook als je de mens een ziel wilt toedichten, dan moet dat zielenleven wel in het brein zitten. Want als het brein verpietert, dan is er geen ziel meer te bekennen.

Heb jij iemand onrecht aangedaan? Dan is het een kleine moeite om daar excuses voor aan te bieden. Zeker voor kinderen is het heilzaam om van hun ouders te horen dat ook zij hun schuld kunnen toegeven. Tegelijkertijd staat onder volwassenen het aanbieden van excuses bol van problemen.

Vaak hoor je morele verontwaardiging wanneer een vrouw trouw blijft aan haar man als hij bewezen ontrouw is geweest. Maar feit is dat de goegemeenschap het hele verhaal niet kent; en gemakkelijk oordeelt over iemand die zich niet eens kan verdedigen.